ఇస్లాం మానవులపై ముఖ్యంగా రెండు రకాల బాధ్యతలు మోపుతోంది. 1) దేవుని హక్కులు. 2) దాసుల హక్కులు. నమాజ్‌ మనిషిని దేవుని హక్కులు నెరవేర్చేందుకు సమాయత్తపరుస్తుంది. జకాత్‌ దాసుల హక్కులు నెరవేర్చడం గురించి బాధ్యతాభావాన్ని జనింపజేస్తుంది. కనుకనే జకాత్‌ చెల్లించనివారిని ఖుర్ఆన్ తీవ్రంగా మందలిస్తుంది: ”పరలోకాన్ని తిరస్కరించి జకాత్‌ (విధి) నెరవేర్చని బహుదైవారాధకులకు వినాశనం రాసి పెట్టి ఉంది”. (ఖుర్ఆన్-41: 6,7)
ఇస్లాం సౌధానికి ఉండే అయిదు మూల స్తంభాల్లో విశ్వాస ప్రకటనం, నమాజు తర్వాత ‘జకాత్‌’ మూడవ మూలస్తంభంగా ఆరాధనా విధుల్లో రెండవ మూలస్తంభంగా పరిగణంచబడింది. ఖుర్‌ఆన్‌లో కనీసం 32 చోట్ల నమాజుతోపాటు జకాతు ప్రస్తావన వచ్చింది. దీన్ని బట్టి జకాతుకు ఎంత ప్రాముఖ్యం ఉందో తెలుస్తుంది. ఖుర్ఆన్ అనేక చోట్ల నమాజ్‌, జకాత్‌లను గురించే ఎక్కువ ప్రస్తావించడం గమనిస్తే, మొత్తం దైవారా ధనల్లో వీటి విశిష్ఠత ఏపాటిదో గ్రహించగలం. ఖుర్‌ఆన్‌లోని సూక్తులు చదవండి: ”(సత్యాన్ని) విశ్వసించి సదాచార సంపన్నులయి నమాజును నిర్వహిస్తూ, జకాతును చెల్లి స్తూ ఉండేవారికి వారి ప్రతిఫలం వారి ప్రభువు వద్ద సిద్ధంగా ఉంది. వారికి ఎలాంటి భయంగాని, దుఃఖంగాని ఉండదు”. (అల్‌ బఖరా: 277)
”వారు నమాజ్‌ స్థాపిస్తారు; జకాత్‌ చెల్లిస్తారు; అల్లాహ్‌కు తప్ప మరెవరికీ భయపడరు. అలాంటివారే సన్మార్గంలో నడుస్తారని ఆశించబడుతుంది”. (తౌబా: 18)
”విశ్వసించిన స్త్రీలు, పురుషులంతా ఒకరికొకరు స్నేహితులు, శ్రేయోభిలాషులు. వారు మంచి విషయాలు బోధిస్తారు. చెడు విషయాల నుండి వారిస్తారు. నమాజును స్థాపి స్తారు. జకాత్‌ను నెరవేరుస్తారు. అల్లాహ్‌ పట్ల, ఆయన ప్రవక్త పట్ల వినయవిధేయతలతో మసలుకుంటారు. వీరిపైనే అల్లాహ్‌ కారుణ్యం వర్షిస్తుంది”. (అత్తౌబా: 71)
ఇస్లాం మానవులపై ముఖ్యంగా రెండు రకాల బాధ్యతలు మోపుతోంది. 1) దేవుని హక్కులు. 2) దాసుల హక్కులు. నమాజ్‌ మనిషిని దేవుని హక్కులు నెరవేర్చేందుకు సమాయత్తపరుస్తుంది. జకాత్‌ దాసుల హక్కులు నెరవేర్చడం గురించి బాధ్యతాభావాన్ని జనింపజేస్తుంది. కనుకనే జకాత్‌ చెల్లించనివారిని ఖుర్ఆన్ తీవ్రంగా మందలిస్తుంది: ”పరలోకాన్ని తిరస్కరించి జకాత్‌ (విధి) నెరవేర్చని బహుదైవారాధకులకు వినాశనం రాసి పెట్టి ఉంది”. (ఖుర్ఆన్-41: 6,7)
దేవుడు మానవునికి ఈ లోకంలో అనేక రకాల సంపదలు ప్రసాదించాడు. అందు కతను అల్లాహ్‌ాకు కృతజ్ఞుడయి ఉండటంతోపాటు, ఆ సంపదలో కొంత భాగం నిరు పేదలక్కూడా అంజేయాలి. స్తోమత కలిగినవారు తమ ధన కనక వస్తు సంపదల నుండి ప్రతి సంవత్సరం రెండున్నర శాతం చొప్పున తీసి ఖుర్‌ఆన్‌లో పేర్కొనబడిన 8 రకాల ప్రజలకు ఇవ్వాలి. దీన్ని జకాత్‌ అంటారు.
అంతే కాకుండా వారు ధాన్యం, అపరాలు, పండ్లు, కూరగాయలు తదితర భూ ఉత్పత్తుల నుండి కూడా జకాత్‌ తీయవలసి ఉంటుంది. దాన్ని ‘ఉష్ర్‌’ అంటారు. అయితే ‘ఉష్ర్‌’ ఏడాదికి ఒకసారి మాత్రమేగాక, సంవత్సరానికి ఎన్ని సార్లు పండితే అన్నిసార్లు తీయాల్సు ఉంటుంది. ఖుర్‌ఆన్‌లో ఇలా ఉంది: ”విశ్వసించినవారలారా! మీరు సంపా దించిన దానిలో, మేము నేల నుండి మీ కోసం ఉత్పత్తి చేెసిన దానిలోనూ శ్రేష్ఠమయిన దాన్ని దైవమార్గంలో ఖర్చు చేయండి”. (బఖరా: 267) ”పంట కోతకు వచ్చినప్పుడు అందులో నుంచి అల్లాహ్‌ హక్కు కూడా నెరవేర్చండి. దుబారా చేసేవారిని అల్లాహ్‌ ప్రేమించడు”. (దివ్యఖుర్‌ఆన్-6: 141)
జకాత్‌ వ్యవస్థ వాస్తవానికి సమాజంలో ప్రజలకు ఆర్థిక న్యాయాన్ని చేకూర్చే అపురూప సాధనం. ఇది ప్రజల హృదయాల నుండి స్వార్థం, సంకుచితత్వం, పిసినారితనం, పేరాశ, అసూయ, ద్వేషం, కాఠిన్యం, దోపిడి లాంటి వినాశకర భావాలను తీసేసి వాటి స్థానంలో ప్రేమ, పరోపకారం, త్యాగం, సానుభూతి, శ్రేయోకామన, సహకారం, స్నేహశీలత, చిత్తశుద్ధి, ఔదార్యం వంటి సద్భావాలను పెంపొందిస్తుంది. జకాత్‌ ప్రభుత్వాలు ప్రజలపై విధించే పన్ను లాంటిది కాదు. ఇదొక ధన సంబంధమైన దైవా రాధన. జకాత్‌ వ్యవస్థ వల్ల వ్యక్తికి, సమాజానికి అత్యున్నత నైతికత, ఆధ్యాత్కిత ప్రయోజ నాలు ఒనగూడుతాయి. ఒక్క మాటలో చెప్పాలంటే, ఇస్లాం శారీరక ఆరాధనలతోపాటు ధన సంబంధమయిన ఆరాధనలకు ముఖ్యంగా జకాత్‌కు ఎంతో ప్రాముఖ్యం ఇస్తుంది. మనిషికున్న సంపదలో తనకంటే దిగువ స్థాయిలో ఉండే జనాలకు ఒక ఖచ్చితమైన హక్కు ఉంటుంది. ఇక్కడ్నుంచే ఇస్లామీయ అర్థశాస్త్రానికి పునాదులు ప్రారంభమవుతాయి.